طرح توجیهی گردشگری کشاورزی | اگری توریسم | اگریتوریسم

معرفی طرح توجیهی گردشگری کشاورزی | اگری توریسم

گردشگری کشاورزی یا مزرعه‌ یکی از فعالیت‌های نسبتا جدید کشاورزان و دامداران است که به‌ آن‌ ها در رسیدن به یک الگوی کسب درآمد ثانویه کمک می‌ کند. در واقع فعالیت‌های مبتنی بر کشاورزی و دامداری و هرآنچه در یک مزرعه انجام می‌شود، برای جذب گردشگران مورد استفاده قرار می‌ گیرد تا از این طریق هم درآمدی جدا از فعالیت‌های کشاورزی نسیب خانوارهای روستایی شود و هم روشی جدید برای تأمین نیازهای روحی و ارضاء حس ماجراجویانه و تنوع‌خواه گردشگران باشد. توریسم مزرعه باعث مهاجرت معکوس می‌ شود.
این نوع از صنعت توریسم که در دنیا به اگریتوریسم (agritourism)، یا در اصطلاح عموم اگریتوریسم، شناخته می‌شود ترکیبی از دو واژه Tourism و Agriculture است که علاوه بر ایجاد درآمدی پایدار برای کشاورزان و دامداران، روشی برای رونق و آبادانی مناطق روستایی و حتی راهکاری برای بازگشت روستاییان به خانه‌ها و مزارع آباء و اجدادی‌شان به شمار می‌ رود. چیزی که از آن به «مهاجرت معکوس» تعبیر می‌شود.

2-2- گردشگری کشاورزی | اگریتورسیم

طی سالیان گذشته واژه اگریتوریسم با سایر فعالیت های تفریحی، سرگرمی و روستایی آمیخته شده است. از جمله این فعالیت ها می توان به گردشگری روستایی یا روستاگردی و طبیعت گردی اشاره کرد. اگریتوریسم زمانی به عنوان زیرمجموعه ای از گردشگری روستایی یا روستا گردی تلقی می شد ولی امروزه کاملا از یکدیگر جدا شده اند. به این معنی که روستا گردی صرفا با فعالیت های تفریحی در مزرعه همراه نیست و همواره درآمد مازادی عاید شرکت های گردشگری کشاورزی نمی شود.
گردشگری کشاورزی دارای سه ویژگی است که آنرا از گردشگری روستایی مجزا می سازد. این سه ویژگی عبارتند از:
1) مشارکت در روند تولید غذا و محصولات کشاورزی در مزرعه
2) فراهم بودن فرصتهایی به منظور یادگیری زندگی کشاورزی
3) فراهم بودن امکان ارتباط مستقیم با حیوانات اهلی موجود در مزرعه و همچنین اراضی کشاورزی
گردشگری کشاورزی در واقع فرصتی را برای جلب نظر عموم از مناطق روستایی فراهم می سازد. اکثر ساکنان مناطق شهری دانش یا تجربه شخصی خاصی در مورد نواحی روستایی و اراضی کشاورزی نداشته و از این رو گردشگری کشاورزی در این امر به آنها کمک می کند. بدین ترتیب این نوع از کسب و کارها می تواند گردشگران را به حامیان اصلی کشاورزان و ساکنان روستایی یا به عبارت دیگر خانوارهای زراعی، دامی و حیات وحش تبدیل کند. البته بایستی این نکته را نیز در نظر گرفت که تبدیل فرصت های گردشگری کشاورزی به کسب و کاری درآمد زا امر آسانی نبوده و ممکن است همراه با مشکلاتی در زمینه ایمنی عمومی، مسئولیت، بهداشت عمومی و رفاه حیوانات داشته باشد. طرح توجیهی گردشگری کشاورزی نیز به متقاضیان راه اندازی این صنعت نقشه راه را ارائه می دهد.

2-3- تاریخچه گردشگری کشاورزی

گردشگری کشاورزی در سراسر اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر با اصطلاح ”اگریتوریسم” شناخته شده است که در سوئیس، اصطلاح ”خواب در نیزار ”، در نیوزیلند ”اقامت در مزرعه ” و در انگلستان ” تعطیلات در مزرعه ” به کار برده می شود. به طور کلی گردشگری کشاورزی یا اگریتوریسم، کسب و کار ایجاد مزرعه یا واحد کشاورزی به عنوان مقصد گردشگری و با اهداف آموزشی و تفریحی است. برخی نویسندگان تعاریف مختلف برای توصیف فعالیت های مزرعه که هم به گردشگری مرتبط هستند و هم به عملکرد مزرعه کمک می کنند، استفاده کرده اند. برخی با دید وسیع تر برای توصیف ارزش ها و منافع برای جوامع و مناطق مختلف از این لغت بهره گرفته اند.

گردشگری کشاورزی دارای سه ویژگی است که آنرا از گردشگری روستایی مجزا می سازد. این سه ویژگی عبارتند از:
1) مشارکت در روند تولید غذا و محصولات کشاورزی در مزرعه
2) فراهم بودن فرصتهایی به منظور یادگیری زندگی کشاورزی
3) فراهم بودن امکان ارتباط مستقیم با حیوانات اهلی موجود در مزرعه و همچنین اراضی کشاورزی
گردشگری کشاورزی در واقع فرصتی را برای جلب نظر عموم از مناطق روستایی فراهم می سازد. اکثر ساکنان مناطق شهری دانش یا تجربه شخصی خاصی در مورد نواحی روستایی و اراضی کشاورزی نداشته و از اینرو گردشگری کشاورزی در این امر به آنها کمک می کند. بدین ترتیب این نوع از کسب و کارها می تواند گردشگران را به حامیان اصلی کشاورزان و ساکنان روستایی یا به عبارت دیگر خانوارهای زراعی، دامی و حیات وحش تبدیل کند. البته بایستی این نکته را نیز در نظر گرفت که تبدیل فرصت های گردشگری کشاورزی به کسب و کاری درآمدزا امر آسانی نبوده و ممکن است همراه با مشکلاتی در زمینه ایمنی عمومی، مسئولیت، بهداشت عمومی و رفاه حیوانات داشته باشد.

مثال هایی از فعالیتهای گردشگری کشاورزی عبارتند از:

• فعالیتهای برداشت محصول و میوه چینی (PYO): به گردشگران اجازه داده می شود که میوه، سبزیجات و سایر محصول زراعی مورد نظر خود را چیده یا برداشت کنند. فعالیت های میوه چینی در آمریکا و کانادا شامل چیدن کدو حلوایی، سیب، توت فرنگی، هلو، انگور، توت سیاه، درخت کاج برای کریسمس و غیره است.
• تولید در مزرعه: گردشگران علاوه بر برداشت میوه می توانند در تولید فرآورده های کشاورزی شامل مربا، میوه های کنسروی و فرآورده های لبنی شرکت کنند.
• رستوران، غذاخوری و نانوایی مزرعه : برخی مزارع به گردشگران غذا و نوشیدنی ارائه می دهند.
• تورهای آموزشی: برگزاری تور و برنامه های آموزشی مختلف در قالب گروه های گردشگری عمومی یا مدارس و دانشگاه ها از جمله تورهای تولید و فرآوری پنیر، شیر دوشی، پنبه چینی، کنسرو سازی و تاریخچه کشاورزی
• فعالیتهای مزرعه : فعالیتهای تفریحی زیادی برای کودکان و بزرگسالان در مزارع قابل انجام است. از جمله می توان به بازی های گروهی در مزارع ذرت ، میوهچینی، گاری و سورتمه سواری، باغ وحشهای مخصوص تیمار حیوانات خانگی، اسب سواری، شکار و ماهیگیری اشاره کرد.
• نمایشگاه حیوانات: نمایشگاههای حیوانات به گردشگران اجازه بازدید از حیوانات اهلی و دام را می دهد. اهداف برگزاری چنین نمایشگاههای آموزشی (مانند مزرعه پرورش لاما و پشم گیری) یا تفریحی (باغ وحش های تیمار حیوانات خانگی) است.
• کلبه، مسافرخانه و اردوگاه های مزرعه: اسکان شبانه در مزارع همراه با غذا و انجام کارهای معمول روزانه در مزرعه یا بازدید از سایر جاذبههای منطقه (هزینه این بخش می تواند به صورت جداگانه از گردشگر اخذ شده و یا همراه با بسته های گردشگری ارائه شود).
علاوه بر موارد ذکر شده فهرستی از ایده های منحصر به فرد و سرگرم کننده برای توسعه و بازاریابی مزرعه در گردشگری کشاورزی مشاهده می شود که هر کدام به تنهایی یا در ترکیب با چند فعالیت دیگر می تواند یک فرم از گردشگری کشاورزی باشد:
 گرفتن و آماده سازی آبمیوه طبیعی
 آموزش آشپزی غذاهای سنتی و محلی
 تماشای پرندگان
 پیادهروی و دوچرخه سواری
 جشن تولد
 اسب سواری
 آهنگری
 آتش بازی
 گل و میوه چیدن
 فروش و به نمایش گذاشتن اشیاء قدیمی و مبلمان مزرعه
 نخریسی
 بستنی سازی
 ساخت تاج گل، کنسروسازی، گرفتن کره و پنیرسازی
 موزه مزرعه
 تور تشریح کارهای اجرایی مزرعه با راهنمایی مزرعه دار
 ماهیگیری
 جشنواره و یا برپایی بازیهای نمایشی
 باری کودکان با حیوانات اهلی
 آموزش صنایع دستی
 جمع آوری گله (چوپانی و نگهداری گوسفندان)
 غذا دادن به حیوانات
 خشک کردن و جمعآوری محصولات کشاورزی
 دیدن نحوه کار دامپزشک
 نحوه شیردوشیدن
 شخم زدن- کاشت گیاهان
 هرس درختان
 پشم چینی گوسفندان
 وجین کردن

2-4- اهمیت گردشگری کشاورزی

نوسانات اقتصادی چند دهه اخیر و گرایش به سمت حفظ زمین و منابع طبیعی و تاثیر آن بر درآمد حاصل از کشاورزی منجر به فشار بیش از حد بر کشاورزان و در نتیجه تغییر جهت آنها به سمت استفاده از فرصتهای اقتصادی جایگزین شده است. بسیاری از کشاورزان به منظور ایجاد کارآفرینی، افزایش فروش مستقیم محصولات کشاورزی در مزرعه و گسترش درآمد ناشی از فعالیت های تفریحی و گردشگری به اگریتوریسم یا گردشگری کشاورزی روی آورده اند.

اگریتوریسم در سال های اخیر با محبوبیت روزافزونی مواجه شده است و اگرچه مفهوم جدیدی است، اما در گستره وسیعی از اروپا، استرالیا، نیوزلند، آسیا، آفریقای جنوبی و ایالات متحده در حال افزایش است و به عنوان عامل و اندازه توسعه جهانگردی در کشورهایی مانند مالزی محسوب می شود. به عنوان مثال براساس دادههای سازمان ملی آمار کشاورزی آمریکا در سال 2017، درآمد حاصل از گردشگری کشاورزی در 23350 مزرعه بیش از 566 میلیون دلار محاسبه شده است.

این عدد نسبت به سال 2012، 180 درصد افزایش داشته است. براساس انجمن گردشگری ایالات متحده امریکا، سفر و توریسم یک صنعت 759 میلیارد دلاری در امریکا است که باعث ایجاد بیش از 4/7 میلیون شغل شده است. صنعت گردشگری ایالات متحده پنجمین استخدام کننده در بین 10 صنعت بزرگ در 49 ایالت امریکا است. سفر و گردشگری باعث ایجاد 118 میلیارد دلار درآمدزایی از طریق پرداخت مالیات بخصوص از صنعت رستوران گردی برای دولت محلی، ایالات و دولت فدرال می شود

طبق گزارش اداره کل کمیسیون کشاورزی اروپا، اتحادیه اروپا بین سال های 2017 تا 2021 ،857 میلیون یورو برای توسعه اگریتوریسم و مناطق روستایی هزینه کرده است. 20 درصد از مزارع کشور انگلستان ارائه دهنده خدمات گردشگری کشاورزی و 10 درصد مجهز به خدمات اقامتی هستند. 93 درصد از کشاورزان انگلستان به درآمد گردشگری وابسته اند. 20897 مزرعه در ایتالیا در سال 2013 به تجارت اگریتوریسم اشتغال داشته اند که این تعداد با افزایش 423 مزرعه نسبت به سال 2021، بیش از 2 درصد رشد داشته است. کمتر از 2 درصد از مزارع لهستان در سال 2009 به تجارت اگریتوریسم اشتغال داشته اند که این نسبت در سال 2019 به 13 درصد رسیده است.

کشورهای مالزی، فیلیپین، اندونزی، چین و ترکیه از مقاصد اصلی گردشگری کشاورزی و روستایی در آسیا محسوب میشوند و توانسته اند در این کسب و کار پیشرفت های چشمگیری داشته باشد. در مالزی تورهایی برای بازدید از مراحل کاشت تا برداشت چای و گردشگری در روستاها به گردشگران ارائه می شود.

موسسه تحقیقات کشاورزی مالزی تورها و بسته های اگریتوریسم را در زمان کاشت چای در ارتفاعات کامرون (نام منطقه ای در کشور مالزی) و باغهای میوه در لنکاوی عرضه می کند. در ترکیه نیز این کسب و کار در قالب بازدید از باغهای زیتون، تولید محصولات کشاورزی و فرآورده های لبنی ارگانیک ارائه می شود.
مخاطبان مختلف به دلایل گوناگون به گردشگری کشاورزی علاقه نشان می دهند که می توان دیدگاه هر یک را بطور جداگانه بررسی کرد:

دیدگاه کشاورزان:

 افزایش درآمد یا مکملی بر درآمد مزرعه
 تنوع محصولات و خدمات
 اداره مزرعه توسط اعضاء خانواده
 حفظ میراث زمین
 تامین اشتغال اعضاء خانواده
 تعقیب علائق یا سرگرمی های شخصی
 آموزش عمومی
 به دست آوردن مشوق های مالیاتی
 معاشرت با بازدیدکنندگان

دیدگاه بازدیدکنندگان:

 دوری از فضای شهری و گذران وقت در مناطق روستایی
 کسب تجربه ای منحصربهفرد
 ایجاد نگرشی متفاوت به آداب و رفتار سفر که به افزایش تعداد دفعات سفر از مناطق روستایی، کشاورزی و جاذبه های محلی می پردازد
 خرید مستقیم محصولات غذایی تازه در محل تولید
 بازدید از مزرعه با دیدگاه آموزشی و تجربه ای جدید به همراه خانواده
 پایین بودن هزینه و سهولت دسترسی

دیدگاه اقتصادی:

 تامین درآمد و اشتغال برای ساکنان محلی
 کسب درآمد از بازدیدکنندگان خارجی (مردم شهری) که این درآمد معمولا در اقتصاد محلی باقی می ماند
 بهبود کیفیت زندگی: سرمایه به دست آمده می تواند به توسعه جوامع روستایی کمک کند

15-2- رسته های فعالیتهای مرتبط با گردشگری کشاورزی

شامل کلیه رشته های کشاوزی و دامپروری با اولویت موارد ذیل:

گردشگری مزرعه : مزارع محصولات زراعی شامل( گندم برنج سبزی و صیفی جات و …

گردشگری در باغات: باغ میوههای سردسیری و خشک میوه ههای گرمسیری و نیمه گرمسیری که گیاهان دارویی معطر و ادویه های و گل و گیاهان زینتی فضای باز محصولات گلخانه ای قارچ های خوراکی و غیره

گردشگری به منظور بازدید از شیوه دامداری و دامپروری: مراکه پرورش و یرواربندی گ او گوسفند، شترمرغ و …

گردشگری به منظور بازدید از شیوه پرورش ماکیا : تولید و یرورش جوجه و یرندگان خاص

گردشگری در مراکز وابسته کشاورزی و شیلات: گلخانه ها کارگاه ها سردخانه ها و محل نگه داری محصوالت کشاورزی

تبصره۱)  با توجه به تنوع فعالیت های مرتبط با کشاورزی در صورت وجود تقاضا مربوط به رسته ها و فعالیت های جدید با دریافت مستندات لازم از وزارت جهاد کشاورزی یا( ادارت استانی جهاد کشاورزی) موضوع در کمیته فنی بررسی و در صورت موافق مراتب به متقاضی اعلام شود.

تبصره ۲ ) در صورتیکه متقاضی پس از دریافت مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی قصد اضافه نمودن فعالیتی جدید در حوزه کشاورزی به مجموعه داشته باشد باید مجوزهای لازم را قبل از جهاد کشاورزی دریافت نماید.

تبصره ۳ )  متقاضیان مراکز گردشگری کشاورزی که علاقمند به ایجاد سازه های اقامتی و پذیرایی ثابت و دائمی هستند باید مطابق با مفاد آئین نامه اقدام نمایند.

4-3- خدمات و محصولات طرح

1-4-3- مجتمع باغی کشت گیاهان دارویی

کشورهای ایران و ترکیه با توجه به شرایط خاص جغرافیایی، غنی‌ترین منبع و تنوع گیاهان دارویی را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند اما جای تأسف است که طبق آمار، تنها کمتر از نیم درصد تجارت جهانی گیاهان دارویی در اختیار ایران است و فرصت‌های موجود در این حوزه با وجود توصیه‌های فراوانی که به اقتصاد مقاومتی و فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی می‌شود، مورد استفاده و توجه کشاورزان و سایر مردم قرار نمی‌گیرند.

آذربایجان شرقی با توجه به آب و هوا و موقعیت خاص جغرافیایی که از آن برخوردار است، به طور طبیعی و بدون نیاز به کشت و مراقبت، محل رشد دائمی انواع گیاهان با ارزش دارویی است که بعضاً می‌بینیم این گیاهان در دامان طبیعت به طور طبیعی در حجم قابل ملاحظه‌ای رشد یافته‌اند، اما مردم و حتی کشاورزان به دلیل عدم شناخت و آگاهی بی تفاوت از کنار آنها عبور می‌کنند. بنابراین در چنین شرایطی نمی‌توان از کاشت هدفمند و صادرات این محصول صحبت کرد.

می‌توان گفت که گیاهان دارویی، دارایی مظلوم اما ارزشمند در منطقه شمالغرب کشور است که می‌تواند در صنایع مختلفی مثل صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی و سایر فرآورده‌های مرتبط با آنها پتانسیل بالایی برای درآمد زایی دارد. از طرف دیگر بحث تولید گیاهان دارویی در حوزه‌ های کشت، عصاره گیری، اسانس گیری، بسته بندی و داروسازی می‌تواند اشتغال زایی انجام دهد و در جهت رفع بیکاری نقش مؤثری ایفا کند.

در نهایت باید گفت که توجه به اقتصاد گیاهان دارویی می‌تواند بخش عمده‌ ای از صادرات غیرنفتی را تشکیل دهد و منبع بزرگی برای کسب درآمد باشد. نمونه این موضوع نیز کشور آلمان است که تنها درآمد حاصل از صادرات گیاهان دارویی این کشور، از کل تولیدات ناخالص ملی برخی کشورها بالاتر است.

در این طرح نیز با توجه به پتانسیل های منطقه، گیاهان دارویی زیر در فضایی به متراژ 50 هکتار مورد کشت قرار می‌ گیرد.

3-4-2- بخش پرورش دامی

به واسطه برخی ویژگی ها اهمیت دامپروری در ایران با اهمیت تر از سایر بخش های کشاورزی (زراعت، باغبانی و …) می باشد. نگاهی به جایگاه جهانی ایران در تولیدات دامپروری بیانگر ارزش و ضرورت توجه روزافزون به ارتقای کیفیت این بخش است.

همچنین بخش دامپروری در درآمد  جمعیت فعال بخش کشاورزی سهم بالایی دارد. با توجه به اهمیت بخش دامپروری در اقتصاد ایران و جهان، در این طرح نیز در مقیاس کوچک واحد پرورش دامی جهت پرورش گوسفند با نژاد قزل افشار در نظر گرفته شده است. آشنایی گردشگران با نحوه شیر دوشی، تولید نسل و چوپانی از اهداف اصلی نگهداری دام گوسفند در این مجتمع می باشد.

3-4-3- بخش پرورش طیور

امروزه یکی از معیار های پیشرفت جوامع وضعیت تغذیه به ویژه تغذیه پروتئین توسط افراد آن جامعه است. وظیفه متخصصین علوم دامی تولید پروتئین با حداکثر کیفیت و عملکرد و حداقل هزینه و بار محیطی می باشد . فراورده های طیور از مهم ترین منابع پروتئینی در اغلب کشورها می باشند. بطوری که تولید و مصرف آن در اغلب کشورها می باشد. بطوری که تولید و مصرف آن در اغلب کشور ها با سرعت روز افزون در حال افزایش است.

یکی از ارکان اصلی مجتمع گردشگری کشاوزری، بخش پرورش طیور می باشد. در این بخش انواع طیور شامل مرغ گلپایگان، مرغ مرندی، کبک و بلدرچین نگهداری و تکثیر می شوند. آشنایی گردشگران با نحوه صحیح نگهداری و پروش طیور، انجام تحقیقات و پژوهش های دانشگاهی از جمله اهداف بخش طیور می باشد.

3-4-4- پرورش زنبور عسل

زنبورداری به عنوان یک فعالیت مکمل برای افزایش محصوالت زراعی از لحاظ مدیریتی از اهمیت اقتصادی فوق العاده ای برخوردار می باشد. بطوریکه برای تولید بیشتر میوه هایی همچون سیب، گالبی، زردآلو، هلو و … و برای افزایش بذر تولیدی از گیاهانی نظیر شبدر، پنبه، یونجه و … وجود زنبور عسل برای گرده افشانی الزامی می باشد.

از این رو است که ارزش اقتصادی زنبور عسل را ۲۵ الی ۵۰ برابر ارزش عسل تولید شده در سال محاسبه می کنند. مهم ترین فرآورده های زنبور عسل، عسل، ژله رویال، بره موم و زهر زنبور عسل می باشد که در کشور ما بیشتر به زنبور عسل به عنوان تولید کننده عسل پرداخته شده است.

در این طرح نیز پرورش زنبور عسل علاوه بر آشنایی گردشگران با شیوه های زنبورداری، باعث افزایش نرخ تولید محصولات باغی و گیاهی مجموعه خواهد شد.

3-4-5- آلاچیق های اقامتی

یکی از نکات مهم در جذب گردشگران کشاورزی، تامین خدمات رفاهی و فضای نشستن می باشد. الاچیق ها گزینه مناسبی برای تامین فضای استراحت بازدید کنندگان و تورهای گردشگری می باشد. آلاچیق های احداثی در این طرح بصورت شیشه ای بوده و  قابلیت استفاده در شرایط آب و هوایی آفتاب برق و باران را نیز دارند.

6-4-3- گلخانه و خزانه نشاء گیاهان دارویی

کاشتن بذر و تولید گیاهچه در زمینی غیر از زمین اصلی را خزانه گیری و انتقال آن به زمین اصلی را نشاء کاری در گیاهان می گویند و قطعه زمینی که به این منظور استفاده می شود را خزانه می گویند. در این طرح برای خزانه گیری قطعه زمینی کوچک را به بهترین شکل ممکن آماده بصورت گلخانه ایجاد تا در فصول سرما و گرما از نشاء های تولیدی محاظفت کرده و همچنین قابلیت انجام پژوهشی های علمی و همچنین فروش محصولات به خارج از مجتمع نیز امکان پذیر گردد.

3-4-7- فروشگاه تجاری

در این طرح جهت رونق اقتصادی مردم منطقه و همچنین عرضه محصولات مجتمع و بدون واسطه به گردشگران، 5  واحدهای تجاری بصورت کانکس آماده شامل دمنوش خانه، بوفه تنقلات، فروشگاه لبنیاتی، فروشگاه صنایع دستی و میوه فروشی ایجاد می شود. 

با توجه به تعداد زیاد مراجعین به این مجتمع گردشگری و همچنین مراجعه درصد بالایی از افراد بومی منطقه، وجود چنین مراکز تجاری برای تأمین مایحتاج و وسایل مورد نیاز مراجعین دارای کشش بالایی می‌باشد.  نحوه بهره‌ برداری از این مراکز تجاری به صورت سیاست استیجاری می‌باشد که بر مبنای اجاره متراژ به ازاء هر مترمربع تعیین گردیده است.

بخش تجاری این مجتمع شامل قسمت‌ های زیر می‌ باشد: