طرح توجیهی بازیافت پسماند شهری | زباله شهری

معرفی طرح توجیهی مرکز بازیافت پسماند شهری | زباله شهری

عدم اعمال مدیریت صحیح در کنترل زباله شهری و روستایی اعم از مواد زائد انسانی، حیوانی و گیاهی در محیط، به علت وجود انواع مختلف پسماندهای غذایی با رطوبت و حرارت مناسب و پناهگاه­هایی که همواره در توده ­های زباله وجود دارد از عوامل اصلی و مولد بسیاری از بیماری­های انسان و حیوان می­باشد.

براساس یک مطالعه جامع توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) عدم توجه به جمع آوری و دفع صحیح زباله می­تواند 32 مشکل زیست محیطی را فراهم نماید که مقابله با آنها به سهولت امکان پذیر نمی­باشد.

بنابر گزارش­ها در ایران سالیانه حجم بسیار زیادی زباله تولید می­شود که در این میزان زباله با توجه به آنالیز انجام شده حدود 70-60 درصد زباله تر (مواد آلی قابل کمپوست) و 30-25 درصد مواد خشک قابل بازیافت و 10-5 درصد سایر مواد زائد وجود دارد.

در اکثر مناطق با توجه به نبود فرهنگ سازی و ابزارهای مناسب، زباله­های تر و خشک را با هم مخلوط می­کنند و تحویل دستگاه حمل می­دهند که این امر موجب از بین رفتن ارزش آن­ها و ایجاد مشکلات در فرایند بازیافت و یا دفن زباله می­شود.

در صورت جداسازی این مواد در مبدأ کمک شایانی در بازیافت و دفع بهداشتی آن نموده و از آلودگی محیط زیست و از بین رفتن سرمایه­ های ملی جلوگیری می­نماییم. بازیافت زباله­ ها، بالاخص زباله ­های خانگی و تبدیل آن­ها به کمپوست می­تواند راه حلی مناسب برای کاهش این مشکل باشد.

براساس پژوهش‌های انجام شده در مراکز مطالعاتی دانشگاهی کشور، هر تن زباله علاوه بر تولید 400 تا 600 لیتر شیرابه، حدودا 400 متر مکعب گاز گلخانه‌ای دی‌ اکسید کربن نیز از خود متصاعد می‌کند. نفوذ شیرابه به سفره­های آب زیر زمینی باعث آلودگی محیط زیست و تهدید جدی سلامتی انسان­ها، حیوانات و گیاهان می­شود که برخی از خسارات ناشی از آن جبران ناپذیر است و هیچ توجیه اقتصادی برای آن وجود ندارد.

2-2- بازیافت زباله

بازیافت، فرآیند جمع‌ آوری و پردازش موادی است که زمانی عنوان زباله دور ریخته می‌ شده‌اند. این زباله‌ها، طی بازیافت، به محصولات جدیدی تبدیل می‌شوند. بازیافت، منافع فراوانی برای جامعه و محیط زیست دارد.

در این طرح محصول زیر از زباله و پسماند های شهر یزد بازیافت و به چرخه تولید بازگردانده می شوند:

جدول 4: محصولات طرح

3-2- فواید بازیافت پسماند شهری | زباله شهری

با توجه به شرایط وخیم فعلی، باید عادات بازیافت خود را به شدت بهبود دهیم – چه در خانه و چه در مدارس و محل کار. بازیافت برای سلامت آینده کره زمین، بسیار مهم است. استفاده دوباره از زباله‌ها، پیامدهای خوشایند فراوانی برای اقتصاد و محیط زیست بشر، به ارمغان خواهد آورد. در یک نگاه کلی، می‌توان گفت، بازیافت، در هفت زمینه اساسی، وضعیت کنونی محیط زیست را بهبود می‌بخشد.

• میزان زباله ارسال شده به محل‌های دفن زباله و زباله سوزها کاهش می‌یابد.
• منابع طبیعی مانند چوب، آب و مواد معدنی را حفظ می‌شوند.
• بازیافت، یک منبع داخلی برای تامین مواد، ‌به شمار می‌رود. بنابراین با بهره‌گیری از آن، امنیت اقتصادی کشورها افزایش می‌یابد.
• به جای جمع‌آوری مواد خام اولیه، از مواد پیش آماده استفاده می‌شود. بنابراین از ایجاد آلودگی‌های جدید، جلوگیری می‌ شود.
• باعث صرفه جویی در مصرف انرژی می‌شود.
• کالاهای بازیافتی، تولیدات ملی کشورها به شمار می‌روند و استفاده از آن‌ها به حفظ منابع ارزشمند اقتصادی کمک می‌کند.
• به ایجاد شغل در صنایع بازیافت و تولید کمک می‌کند.

4-2- اهمیت بازیافت

هفت دلیل کلی برای اهمیت بازیافت را عبارتند از:

• حفظ منابع طبیعی

منابع طبیعی جهان، محدود هستند و برخی از آنها بسیار کم است.

در یک نگاه کلی:

• بازیافت کاغذ و چوب، موجب صرفه جویی در درختان و جنگل‌ها می‌شود. هرچند بشر می‌تواند درختان جدیدی بکارد، اما تقریبا هیچ وقت، این نهال‌های کوچک، جایگزین جنگل‌های بارانی بکر یا جنگل‌های قدیمی زمین، نخواهند شد.
• بازیافت پلاستیک، به معنای ایجاد پلاستیک جدید کمتر است که قطعاً خبر خوبی است. به ویژه اینکه پلاستیک، معمولاً از هیدروکربن‌های سوخت فسیلی ساخته می‌شود.
• بازیافت فلزات، بدان معناست که نیاز کمتری به کاوش و استخراج سنگ معدن‌های فلزی جدید وجود دارد. می‌دانیم که اکتشاف معادن و استخراج فلزات از آن‌ها، فرایندی پرهزینه و مخرب است.
• بازیافت شیشه، نیاز به استفاده از مواد اولیه جدید، مانند شن و ماسه را کاهش می‌دهد. باور کردن آن سخت به نظر می‌رسد، اما منابع برخی از انواع شن، در سراسر جهان در حال کاهش هستند.

• محافظت از زیست‌بوم‌ها و حیات وحش

بازیافت، نیاز به رشد، برداشت یا استخراج مواد اولیه جدید از زمین را کاهش می‌دهد. این امر، به نوبه خود، موجب کاهش تخریب و آسیب به طبیعت خواهد شد؛ موارد زیر، تنها بخشی از پیامدهای مثبت بازیافت، به شمار می‌روند:

• قطع کمتر درختان جنگل
• کاهش انحراف رودخانه‌ها
• کاهش صدمه یا آوارگی حیوانات وحشی
• کاهش آلودگی آب، خاک و هوا

کاملا روشن است که اگر زباله‌های پلاستیکی، به روش ایمن، در سطل‌ های بازیافت قرار نگیرند و در محیط، پراکنده شوند، ممکن است وارد رودخانه‌ها و دریاها شوند و سرانجام، صدها یا هزاران مایل دورتر، خطوط ساحلی و آبراهه‌ها را آلوده کنند و برای همه مشکل‌ ساز شوند.

• کاهش تقاضا برای مواد اولیه

همانطور که در بالا اشاره کردیم، تقاضای روزافزون جهان برای چیزهای جدید، باعث شده است که فقیرترین و آسیب پذیرترین افراد (به عنوان مثال، کسانی که در اطراف جنگل‌ ها یا سیستم‌ های رودخانه‌ای زندگی می‌کنند) از خانه‌های خود آواره شوند، یا در غیر این صورت مورد بهره برداری قرار گیرند. تخریب جنگل‌ها برای دسترسی به چوب‌ های ارزان قیمت،‌ جوامع جنگلی را آواره و رودخانه‌ ها را به محل دفن زباله، تبدیل کرده است.

• صرفه‌جویی در مصرف انرژی

ساخت محصولات مختلف، از مواد بازیافتی، نسبت به تهیه آنها از مواد اولیه جدید، به انرژی کمتری نیاز دارد. گاهی اوقات، این تفاوت در مصرف انرژی،‌ بسیار چشمگیر و قابل توجه است. مثلا:

• تولید آلومینیوم جدید از محصولات قدیمی (از جمله قوطی‌ های بازیافتی و فویل) ۹۵ درصد، انرژی کمتری نسبت به ساخت آن از ابتدا دارد. برای فولاد (استیل)، این رقم در حدود ۷۰ درصد است.
• ساخت کاغذ از خمیر کاغذ بازیافتی، نسبت به ساخت آن از الیاف چوب تازه، ۴۰ درصد انرژی کمتری مصرف می‌ کند.
• مقدار انرژی صرفه جویی شده در بازیافت یک بطری شیشه‌ ای می‌تواند یک لامپ قدیمی ۱۰۰ وات را به مدت ۴ ساعت و یک لامپ LED جدید با انرژی کم را برای مدت بسیار طولانی‌تری روشن نگه دارد.

• کاهش پراکنش کربن در محیط

گفته شده که بازیافت، با مصرف انرژی کمتر برای تهیه و پردازش مواد اولیه جدید، همراه است. این امر، به نوبه خود، به معنی تولید گازهای گلخانه‌ای کمتر است و همچنین، زباله‌های آزادکننده متان را به طور بالقوه، از مکان‌های دفن زباله، دور نگه می‌دارد.

کاهش دی اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای که در جو منتشر می‌شوند، برای جلوگیری از تغییرات مخرب آب و هوایی، حیاتی است.

ارزان‌تر از جمع‌آوری و دفع زباله

پژوهشی در سال ۲۰۱۷ در انگلیس، نشان داد که دفع پسماند های بازیافتی، ۶ برابر ارزان‌ تر از زباله‌ های عمومی است. بنابراین، بازیافت بیشتر و به معنی پس‌انداز بیشتر است که می‌تواند برای خانوارها، مشاغل و خدمات عمومی محلی مفید باشد.

بازیافت ضایعات مواد غذایی و مواد زائد سبز نیز ایده بسیار خوبی است، اغلب مقدار زیادی کمپوست ارزشمند تولید می‌شود که می‌تواند برای رشد بیشتر مواد غذایی و سایر محصولات استفاده شود.

• ایجاد شغل

گزارشی که چند سال پیش، توسط گروه دوستداران محیط زیست در انگلیس، منتشر شد، تخمین می‌زند که در صورت دستیابی به هدف بازیافت ۷۰ درصد از زباله‌ها، تا سال ۲۰۲۵، حداقل ۵۰ هزار شغل جدید در این کشور، ایجاد خواهد شد. از این تعداد، تقریبا ۳۰ هزار شغل جدید، مستقیما در بازیافت و ۲۰ هزار شغل دیگر، در حلقه‌های بعدی این زنجیره، قرار دارند.

این جمله معروف، در بین طرفداران محیط زیست، به یک ضرب المثل تبدیل شده است:

«این سه R را بخاطر بسپارید:

Reduce (کاهش تولید زباله)

Reuse (استفاده مجدد)

Recycle (بازیافت)»

حقیقت این است که همه ما باید عادت کنیم که در وهله اول، از مواد کمتری استفاده کنیم. و آنچه که استفاده می‌کنیم باید تا حد امکان، قبل از بازیافت، مجددا مورد استفاده قرار گیرند تا ضایعات به حداقل برسد. این امر به میزان قابل توجهی، به پاسخگویی در برابر چالش جهانی مدیریت پسماند، کمک خواهد کرد، که بسیاری از کشورهای توسعه نیافته را ناعادلانه در چالش مدیریت پسماندهای کشورهای توسعه‌یافته، قرار داده است. این سوال، که با زباله چه باید کرد، سوالی است که دولت‌ها نمی‌توانند از آن چشم پوشی کنند.

5-2- مراحل بازیافت مواد

بازیافت، شامل سه مرحله است که یک حلقه به هم پیوسته را ایجاد می‌کنند. این حلقه، به عنوان نماد بازیافت، شناخته می‌شود.

مرحله ۱: جمع آوری و پردازش

روش‌های جمع آوری زباله‌های قابل بازیافت، ممکن است از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت باشد. با این وجود، چهار روش اصلی برای جمع آوری این زباله‌ها عبارتند از:

• تفکیک از مبدا (Curbside)
• مراکز تحویل بازیافت (Drop-Off Centers)،
• مراکز خرید زباله‌های قابل بازیافت (Buy-Back Centers)
• طرح‌های تخفیف در قبال بازگشت (Drposit-Refund System | DRS)

این سیستم‌ها بر روی کالاهای خاصی، مانند بطری یا قوطی متمرکز هستند و ساز و کار آن‌ها به این ترتیب است که در صورت پس دادن قوطی،‌ بخشی از پول خرید آن به مشتری، بازگردانده می‌شود. این یک طرح تشویقی برای مصرف‌کنندگان به شمار می‌ رود و امکان جمع آوری مقادیر زیادی از کالاها را فراهم می‌کنند که به خوبی از دیگر مواد، جدا شده‌اند. این ویژگی، باعث کاهش آلودگی یک نوع زباله، با انواع دیگر زباله‌ها می‌شود که به نوبه خود، هزینه‌ های جداسازی را کاهش و کیفیت بازیافت را افزایش خواهد داد.

پس از جمع آوری، مواد بازیافتی به یک مرکز بازیابی ارسال می‌ شوند تا مرتب و تمیز شوند و به مواد قابل استفاده در تولید، تبدیل شوند. خرید و فروش مواد بازیافتی، دقیقا مانند مواد اولیه، صورت می‌گیرد و بسته به میزان عرضه و تقاضا در کشورها و در سطح جهان، قیمت‌ها بالا و پایین می‌شوند.

مرحله ۲: ساخت

هر روزه، حجم بیشتری از محصولات، با محتوای بازیافتی تولید می‌شوند. وسایل معمول خانگی که حاوی مواد بازیافتی هستند، شامل موارد زیر است:

• روزنامه و دستمال توالت
• ظروف نوشابه آلومینیومی، پلاستیکی و شیشه‌ ای
• قوطی‌های استیل
• بطری‌های پلاستیکی مواد شوینده لباسشویی

همچنین، به تازگی، کاربردهای جدیدی برای مواد بازیافتی، شناسایی شده است. استفاده از شیشه‌های بازیافتی در آسفالت جاده‌ها و کاربرد پلاستیک‌های بازیافتی در موکت‌سازی و نیمکت‌های پارک، نمونه‌هایی از این دست، به شمار می‌روند.

مرحله ۳: خرید محصولات جدید ساخته شده از مواد بازیافتی

حلقه سوم چرخه بازیافت، خرید محصولات بازیافتی است که به رغبت عمومی مردم، بستگی دارد. هزاران محصول وجود دارد که حاوی محتوای بازیافتی هستند. خرید محصولاتی با ویژگی‌های زیر، به شتاب گرفتن روند بازیافت، کمک می‌کند.
محصولاتی که به راحتی قابل بازیافت هستند.

• محصولاتی که حاوی محتوای بازیافتی هستند.

با توجه به روشن شدن اهمیت بازیافت در همه کشور‌ها، طرح‌های مختلفی برای فروش محصولات بازیافتی، ایجاد شده است. به دلیل حفظ حقوق مصرف‌کنندگان، شرکت‌ها می‌بایست اطلاعات ‌مناسبی از وضعیت محتوای بازیافتی کالاهای خود را در قالب برچسب روی محصول، در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. در ادامه، برخی از اصطلاحات پرکاربرد در زمینه فراورده‌های بازیافتی را معرفی می‌کنیم. احتمالا به زودی با محصولی حاوی یکی از این برچسب‌ها برخورد خواهید کرد.

• محصول با محتوای بازیافتی (Recycled-Content Product)

نصب این برچسب، بر روی یک محصول، ‌به این معنی است که آن محصول، از مواد بازیافتی تولید شده است که یا به واسطه یک برنامه بازیافت، جمع‌ آوری شده‌اند یا از زباله‌های بازیافت شده، در طی فرایند تولید عادی، ساخته شده‌اند. گاهی اوقات، در این برچسب، قید می‌ شود که چند درصد از این کالا، از مواد بازیافتی تشکیل شده است.

• محتوای پس از مصرف (Post-Consumer Content)

این محصولات، بسیار شبیه به محصولات با محتوای بازیافتی هستند، که در بالا به آن پرداختیم. با این تفاوت که در تولید این محصولات، فقط از موادی استفاده می‌ شود که از طریق برنامه‌های بازیافت، از مصرف کنندگان یا مشاغل، جمع آوری شده‌اند. این برچسب، به معنی آن است که ماده بازیافتی به کار رفته در تولید این محصول، در جریان فرایند تولید یک محصول دیگر، ایجاد نشده است، بلکه مستقیما از یک مصرف‌ کننده نهایی، دریافت شده است. این ویژگی، برای صاحبان مشاغل مختلف، از اهمیت خاصی برخوردار است.

6-2- محصول قابل بازیافت (Recyclable product)

محصولاتی که پس از استفاده، قابل جمع آوری، فرآوری و تولید در قالب محصولات جدید هستند. خود این محصولات، لزوماً حاوی مواد بازیافتی نیستند.

برخی از محصولات رایجی که ممکن است با محتوای بازیافتی ساخته شده باشند، عبارتند از:

• قوطی‌های آلومینیومی
• سپرهای اتومبیل
• فرش
• جعبه‌های غلات
• برخی از کتاب‌ها و مجلات
• کارتن تخم مرغ
• ظروف شیشه‌ای
• بطری‌های مواد شوینده لباسشویی
• روغن موتور
• ناخن‌های مصنوعی
• روزنامه‌ها
• دستمال توالت
• محصولات فولادی
• کیسه‌های زباله

7-2- انواع روش‌های بازیافت زباله های شهری | پسماند شهری

سه نوع بازیافت اصلی وجود دارد که با نام‌های اولیه، ثانویه و سوم، از هم شناخته می‌شوند.

• بازیافت اول

بازیافت اولیه (Primary Recycling) که به آن «بازیافت حلقه بسته» (Closed Loop Recycling) نیز گفته می‌شود، فرایند تبدیل یک چیز به موارد مشابه بیشتر است. به عنوان مثال، با این روش، کاغذ به کاغذ یا قوطی‌های نوشابه به قوطی‌های نوشیدنی دیگر، تبدیل می‌شوند.

• بازیافت دوم

در بازیافت دوم (Secondary Recycling)، یک کالا به مواد سازنده خود، تجزیه می‌شود و سپس، این ماده اولیه، بدون نیاز به تغییرات شیمیایی، دوباره در ساخت فراورده‌هایی از همان جنس، به کار می‌رود.

بازیافت تایر، یک نمونه کلاسیک از فرایند بازیافت ثانویه است که طی آن، تایر به لاستیک تبدیل می‌شود و مجددا در تولید محصولات لاستیکی دیگر، به کار گرفته می‌رود. از آنجا که در این روش، هیچ تغییر شیمیایی دیگری برای به‌کارگیری محصول بازیافتی، مورد نیاز نیست، ماشین آلات مناسب می‌توانند لاستیک استفاده شده را مستقیماً به مواد قابل استفاده تبدیل کنند.

• بازیافت سوم

بازیافت سوم (Tertiary) که به آن بازیافت شیمیایی نیز گفته می‌شود، به کمک تجزیه شیمیایی مواد، آن‌ها را به فراورده‌های بسیار متفاوتی تبدیل می‌کند. بازیافت پلاستیک‌ها و تبدیل آن‌ها به سوخت و الوار، نمونه‌هایی از بازیافت نوع سوم به شمار می‌روند.
بازیافت سوم، نیازمند فرایندهای شیمیایی پیچیده است که با پویایی‌های خاصی همراه هستند. کنترل این فرایندها در حوزه مهندسی شیمی، از اهمیت فراوانی برخوردار است.م

8-2- مواد قابل بازیافت

بازیافت، یکی از سه Rs محیط گرایی، راهی برای تبدیل کالاهای دور انداخته شده به کالاهای جدید است. هرچند، هنوز نمی‌توان همه چیز را بازیافت کرد، اما امکانات بازیافت این شش دسته اصلی زباله خانگی، به خوبی فراهم شده است.

• شیشه

بیشتر شیشه‌های خانگی را می‌توان بارها و بارها بازیافت کرد. فقط کافی است ظرف را بشویید و بازیافت کنید. بازیافت شیشه، یکی از آسان‌ترین انواع روش‌های بازیافت، به شمار می‌رود. بنابراین، تا آنجا که ممکن است،‌ می‌بایست خرید محصولات بسته بندی شده در شیشه، در اولویت قرار گیرند.

برخی از وسایل شیشه ای، مانند شیشه جلو اتومبیل، ظروف پخت و پز و لامپ ها، معمولاً توسط سیستم‌های بازیافت محلی پذیرفته نمی‌شوند، بنابراین برای اطلاع از چگونگی بازیافت این موارد با واحد بازیافت منطقه خود، تماس بگیرید.

• فلزات

قوطی‌های فلزی مواد غذایی و آشامیدنی ساخته شده از آلومینیوم یا استیل قابل بازیافت هستند و به ویژه قوطی‌های آلومینیومی، از ارزش فراوانی برخوردارند. آلومینیوم، به عنوان یک فلز غیر مغناطیسی، تقریباً به همان شیوه استیل، بازیافت و فراوری می‌ شود . آن را چکش کاری، قطعه قطعه و خرد می‌ کنند. این قطعات، سپس به صورت شمش، ذوب و به کارخانه‌های آلومینیوم سازی ارسال می‌شود. در حال حاضر، حتی امکان بازیافت فویل آلومینیوم استفاده شده نیز وجود دارد. فقط کافیست که قوطی‌ هاو فویل‌ ها، پیش از بازیافت، تمیز شوند. استفاده از آلومینیوم و استیل بازیافتی، به ترتیب، موجب ۹۵ درصد و ۷۵ درصد صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود.

• مواد آلی و روغن‌های موتور

برخی از بازیافت کنندگان، مواد ارگانیک مانند زباله‌ های حیاط و آشپزخانه را در لیست خدمات خود قرار می‌دهند. انواع روغن‌های فرسوده مانند روغن موتور، مایعات هیدرولیک و روغن دنده نیز در این گروه، جای می‌گیرند. این مواد هیدروکربنی، در صورت دفع نشدن صحیح، باعث آلودگی محیط می شوند.

• کاغذ

تقریباً همه انواع کاغذ، از جمله روزنامه‌ها، مجلات و انواع کارتن‌ های مقوایی، قابل بازیافت هستند. تهیه کاغذ سفید از مواد بازیافتی، در مقایسه با تهیه آن از رشته‌ های چوب تازه، آلودگی هوا را ۷۴ درصد، آلودگی آب را ۳۵ درصد و مصرف انرژی را ۷۵ درصد، کاهش می‌ دهد. جالب است بدانید، بر اساس گزارش آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا (Environmental Protection Agency | EPA) ‌بازیافت یک تن کاغذ، موجب حفظ ۱۷ درخت، ۷۰۰۰ گالن آب و ۴۶۳ گالن نفت می‌ شود.

• پلاستیک

هر محصول پلاستیکی، دارای یک کد شناسایی پلاستیک است. این کد که معمولاً در پشت ظرف، قرار دارد، به شکل مثلثی است که یک عدد، ‌از ۱ تا ۷ در داخل آن نوشته شده است. اکثر خدمات بازیافت، پلاستیک هایی با کد ۱ یا ۲ که شامل بطری‌های نوشیدنی و ظروف مورد استفاده برای شیر، آب میوه و محصولات بهداشتی، مثل شامپوهاست را می‌پذیرند.

• لوازم الکتریکی و الکترونیکی

انواع باتری‌ها، CD و DVD، شارژر موبایل و وسایلی از این دست، قابل بازیافت هستند. متاسفانه، مواد سمی موجود در باتری‌ها، به ویژه هنگامی که در محل دفن زباله ها، تجزیه می شوند، موجب افزایش چشمگیری در آلودگی زیست-محیطی می‌شود. این در حالی است که به راحتی، می‌توان آن‌ها را بازیافت کرد و در ساخت محصولات جدید، به کار گرفت.